पुण्यातील पाच मानाचे गणपती

  

पुणे शहर हे गणेशोत्सवाच्या भव्यतेसाठी आणि उत्साहासाठी जगभर प्रसिद्ध आहे. या दहा दिवसांच्या उत्सवात शहरातील प्रत्येक कोपरा गणरायाच्या भक्तीने आणि उत्साहाने भरून जातो. पुण्यातील गणेशोत्सवाची खासियत म्हणजे मानाचे गणपती. शेकडो वर्षांपासून पुण्यात विराजमान असलेले हे गणपती पुणेकरांच्या आस्थेचे आणि श्रद्धेचे केंद्रबिंदू आहेत. चला तर मग, पुण्यातील पाच मानाच्या गणपतींचा थोडक्यात परिचय करून घेऊया.

१. कसबा गणपती

पुण्यातील सर्वात जुन्या आणि मानाच्या गणपतींपैकी एक म्हणजे कसबा गणपती. या गणपतीची स्थापना छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आई जिजाबाईंनी केली होती, असे मानले जाते. कसब्याच्या पेठेत असलेल्या या गणपतीची मूर्ती स्वयंभू आहे आणि तिच्यावर नेहमीच सिंदूर लेपन केलेले असते. गणेशोत्सवात या गणपतीच्या दर्शनासाठी लाखो भाविक येतात.

कसबा गणपतीची ही मूर्ती तांदळा स्वरूपात आहे. तांदळा स्वरूप म्हणजे ही मूर्ती घडवण्यात येत नाही. आठवड्यातून दोन वेळा या मूर्तीला शेंदूरलेपन केले जाते. या गणपतीच्या डोळ्यांत हिरे आहेत. ही मूर्ती स्वयंभू असून, साडेतीन फूट उंचीची आहे. ९३ साली कसबा गणपतीच्या सार्वजनिक गणेशोत्सवाला सुरुवात झाली. पुण्याच्या विसर्जन मिरवणुकीचा प्रारंभ कसबा गणपतीपासूनच होतो. 

२. तांबडी जोगेश्वरी गणपती

पुण्यातील दुसरा मानाचा गणपती म्हणजे तांबडी जोगेश्वरी गणपती. या गणपतीची मूर्तीही स्वयंभू असून ती तांबड्या रंगाची आहे. हे मंदिर कसबा गणपतीच्या जवळ आणि अगदी मध्यवस्तीत आहे. आधी गणपतीची प्रतिष्ठापना तांबडी जोगेश्वरी मंदिरात केली जात असे; पण २००० सालापासून मंदिराच्या बाहेर मंडपात गणेशमूर्तीची प्रतिष्ठापना करण्यात येते. पुण्यातील मानाच्या गणपतींचे आणि इतरही मोठ्या गणपतींचे दरवर्षी विसर्जन करण्याची पद्धत नाही. पण, तांबडी जोगेश्वरी गणपतीच्या मूर्तीचे दरवर्षी विसर्जन केले जाते आणि दरवर्षी नव्या मूर्तीची प्रतिष्ठापना केली जाते.

३. गुरुजी तालीम गणपती

गुरुजी तालीम गणपती हे पुण्यातील तिसरे मानाचे गणपती आहेत. या गणपतीची स्थापना १८८७ साली झाली. या गणपतीचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांच्या मूर्तीची उजवी सोंड. गणेशोत्सवात या गणपतीच्या दर्शनासाठी आणि त्यांच्या भव्य मिरवणुकीसाठी हजारो लोक येतात.

या गणेशोत्सवाला विशेष म्हणजे लोकमान्य टिळकांनी गणेशोत्सव सुरू करण्यापूर्वी पाच वर्षे आधीच म्हणजे १८८७ सालीच या गणपतीचा उत्सव सुरू झाला. या उत्सवाचा पाया रचला तो भिकू शिंदे, नानासाहेब खासगीवाले, शेख कासम वल्लाद यांनी. हिंदू-मुस्लीम ऐक्याचे प्रतीक म्हणून हा गणपती ओळखला जातो.

४. तुळशीबाग गणपती

तुळशीबाग गणपती हे पुण्यातील चौथे मानाचे गणपती आहेत. या गणपतीची स्थापना १९०१ साली लोकमान्य टिळकांनी केली. या गणपतीचे मंदिर तुळशीबागेत आहे आणि तेथे वर्षभर भाविकांची गर्दी असते. गणेशोत्सवात या गणपतीची मिरवणूक ही पुण्यातील एक प्रमुख आकर्षण असते.

दक्षित तुळशीबागवाले यांनी १९०० साली या गणेशोत्सवाला सुरुवात केली. विशेष म्हणजे ही मूर्ती फायबरची आहे. ज्येष्ठ मूर्तिकार डी. एस. खटावकर हे अनेक वर्षांपासून या गणपतीची आरास करायचे. आता त्यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा मुलगा हे काम करतो. पुण्यातील हलत्या देखाव्यांची सुरुवात श्री तुळशीबाग गणपती  मंडळाने केली होती.

५. केसरीवाडा गणपती

केसरीवाडा गणपती हे पुण्यातील पाचवे मानाचे गणपती आहेत. या गणपतीची स्थापना लोकमान्य टिळकांनी १८९३ साली केली. हे गणपती लोकमान्य टिळकांच्या केसरी वृत्तपत्राच्या कार्यालयात आहेत. गणेशोत्सवात या गणपतीच्या दर्शनासाठी आणि त्यांच्या मिरवणुकीसाठी मोठी गर्दी होते.

पुण्यातील हे पाच मानाचे गणपती केवळ धार्मिक श्रद्धास्थानच नाहीत तर ते पुण्याच्या सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचाही एक अविभाज्य भाग आहेत. गणेशोत्सवात या गणपतींच्या दर्शनाने आणि त्यांच्या उत्साहात सहभागी होऊन पुण्याच्या वैभवशाली परंपरेचा प्रत्यक्ष अनुभव घेता येतो.